Depresja maskowana od wielu lat budzi duże zainteresowanie. Terminu depresji maskowanej (atypowej) nie można znaleźć w aktualnie obowiązujących klasyfikacjach. Ale temat tego rodzaju depresji cały czas pozostaje bardzo żywy i aktualny. Obraz kliniczny depresji maskowanej całkowicie wymyka się typowym, klasycznym objawom. Dlatego tak trudno ją rozpoznać. Można powiedzieć że depresja maskowana to depresja utajona lub depresja ukryta pod innymi objawami lub zaburzeniami.
Co to jest depresja maskowana?
Nazwa wynika z tego, iż objawy depresyjne są maskowane przez inne dolegliwości, których próżno szukać wśród kryteriów podstawowych objawów depresyjnych. Stopień cierpienia pacjenta może być podobny do dużej depresji – jedynie symptomy ukryte są pod innymi objawami lub zaburzeniami psychicznymi .
Depresję maskowaną nazywa się też maskami depresji. I tak jej objawy mogą przybierać różną postać. Bywa, że jedyną maską depresji jest nadużywanie środków psychoaktywnych, bóle głowy czy bezsenność. Tacy pacjenci mogą również przeżywać bardzo silny lęk.
Istnieją teorie, które mówią o bardzo licznych niezdiagnozowanych maskach depresji w przypadku pacjentów uzależnionych. Dlatego tak ważna jest wielokrotnie podkreślana przeze mnie konieczność dokładnej diagnozy psychiatrycznej, psychologicznej, psychoterapeutycznej. Nie jest wskazana diagnostyka wykonywana wyłącznie na poziomie lekarza rodzinnego, a nawet na etapie ośrodków leczenia uzależnień – jeżeli w takim ośrodku nie pracuje specjalista psychiatra. Objawy mogą dotyczyć niemal wszystkich narządów i mogą zostać mylnie rozpoznana jako nerwica. Do masek depresji należy również zespół natręctw, pod którym ukryta jest depresja lub towarzyszy tego rodzaju nerwicy.
Objawy depresji maskowanej
- Maski psychopatologiczne – w tej grupie objawów masek depresji dominować będą między innymi objawy nerwicowe: przewlekłe zaburzenia lękowe, ataki paniki, zespoły obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw) . Może to być również szczególny rodzaj fobii np. agorafobia. Inną grupą zaburzeń, która może maskować depresję jest np. jadłowstręt psychiczny (anoreksji) czy zaburzenia odżywiania.
- Zaburzenia rytmów biologicznych, zaburzenia rytmów okołodobowych – w tej sytuacji depresja „chowa się” pod objawami bezsenności. Może to być również nadmierna senność tzw. hipersomnia. Mogą to być również inne zaburzenia snu.
- „Maski wegetatywne” i maski psychosomatyczne – w tej grupie zamiast objawów depresyjnych będą obecne zaburzenia poszczególnych narządów i układów, np. ze strony układu pokarmowego (zaburzenia motoryki, stany spastyczne, bóle brzucha itd) układu sercowo naczyniowego (np. objawy dławicy piersiowej, kołatanie serca) czy objawy skórne (np. swędzenie skóry). W tej grupie mogą znajdować się różnego rodzaju dolegliwości somatyczne. Depresja maskowana może przejawiać się również poprzez zespół niespokojnych nóg.
- Maski bólowe – przypadku tej depresji maskowanej objawy będą ukryte pod bólem. Mogą to być bóle głowy, kręgosłupa, bóle pochodzenia neurologicznego itd. W każdym przypadku lekoopornego bólu przewlekłego należy włączyć diagnostykę psychiatryczną, aby wykluczyć objawy depresji maskowanej.
- Maski behawioralne – w przypadku depresji maskowanej o takim podłożu ma miejsce nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych lub leków.
Przyczyny depresji maskowanej
Szukając przyczyny depresji maskowanej należy odwołać się do etiologii patogeny z chorób afektywnych, gdyż depresja maskowana należy do tej grupy zaburzeń.
Przyczyny depresji maskowanej nadal nie są w pełni poznane. Najnowsze badania z obszaru psychoneuroendokrynologii i psychoimmunologii wskazują na heterogenne (różnorakie) źródło przyczyny tych zaburzeń. A wszystkie te elementy finalnie łączą się ze sobą. Pod wpływem dużego wzbudzenia emocjonalnego dochodzi do zmian w neuroprzekaźnictwie w ośrodkowym układzie nerwowym. Dodatkowo za pośrednictwem mechanizmów neuroneuroendokrynnych i immunologicznych może dochodzić do zmian strukturalnych w ośrodkowym układzie nerwowym. Połączenie wszystkich tych mechanizmów będzie odpowiadać hipotetycznie za powstawanie depresji maskowanej.
Depresja maskowana – leczenie
W leczeniu depresji maskowanej zawsze istotne będzie leczenie przyczyny, którą jest depresja. Nie wystarczy leczenie np. uzależnienia od leków czy alkoholu, jeżeli w ten sposób prezentuje się depresja. Nie wystarczy leczenie przeciwbólowe jeżeli depresja maskowana ukryła się pod bólem fizycznym. Zawsze w takiej sytuacji koniecznie będzie leczenie źródła zaburzeń. W przeciwnym wypadku leczenie depresji maskowanej pozostanie nieskuteczne. W takiej sytuacji w zespole leczącym konieczna jest obecność lekarza psychiatry.
Jeżeli depresja maskowana ukryta jest pod bólem, dużą skuteczność mają leki przeciwdepresyjne o działaniu przeciwbólowym.
Zastosowanie w leczeniu wszystkich rodzajów depresji maskowanej mają wszystkie grupy leków stosowanych w leczeniu depresji. Mogą to być inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (przeciwwskazane w maskach bólowych), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny oraz leki działające w różnych mechanizmach. We współczesnej psychiatrii istnieje bardzo wiele bezpiecznych i skutecznych leków stosowanych w przypadku depresji maskowanej.
Należy pamiętać że depresja maskowana może być związana z bardzo dużym cierpieniem pacjenta. Proces diagnostyczny może trwać bardzo długo, nawet lata. Mogą mu towarzyszyć myśli samobójcze i tendencje.
Chociaż pozornie depresji maskowanej jest daleko do klasycznej depresji to cierpienie pacjenta jest równie duże, a czasami nawet większe.
Opracowała: Katarzyna Monika Adamska
Katarzyna Monika Adamska – Psychiatra w Gabinetach Rozwoju w Krakowie