Terapia systemowa Kraków

Spis treści

• Terapia systemowa – Co to jest?
• Terapia systemowa – podstawowe założenia
• Psychoterapia systemowa – wady i zalety
• Terapia systemowa par i małżeństw
• Psychoterapia systemowa dzieci i młodzieży
• Psychoterapia systemowa rodzin
• Indywidualna terapia systemowa

Terapia systemowa – Co to jest?

„…całość nie jest tym samym, co suma jej części….”

 Arystoteles

Terapia systemowa jest nurtem w psychoterapii obejmującym  podejścia w których podstawowym założeniem jest postrzeganie człowieka jako części większej struktury, większego systemu takiego jak rodzina, klasa, grupa pracowników czy szerzej myśląc – społeczeństwo. Wśród podejść terapii systemowej można wyszczególnić dwie główne szkoły:

1. Klasyczna – opiera się na założeniu, że wiedza jest reprezentacją rzeczywistości
2. Współczesna – neguje możliwość poznania rzeczywistości, a wiedzę traktuje jako efekt nadawania znaczenia przez jednostki i społeczeństwo. 

Terapia systemowa – podstawowe założenia

W pracy psychoterapeutycznej istotą myślenia systemowego jest postrzeganie trudności nie jako zjawisk wewnątrz-psychicznych ale jako rezultat procesów międzyludzkich. To system a nie jednostka wytwarza problem, a powstający objaw ma znaczenia dla funkcjonowania całej rodziny – niekiedy podtrzymuje obecny stan rzeczy innym razem jest przyczynkiem do zmiany. Nie oznacza to jednak, ze terapeuta systemowy pomija jednostkę. Terapeuta ma świadomość, że zarówno on jak i jego pacjenci nadają znaczenie rzeczywistości poprzez nazywanie jej. Zadaniem terapeuty w terapii systemowej jest wprowadzenie różnic czyli pokazanie alternatywnych sposobów rozumienia objawu, trudności czy konfliktu. W terapii systemowej praktykowane jest nazywanie osoby z objawami „pacjentem identyfikowanym”. Ma to na celu podkreślenie relacyjnego charakteru trudności. Pacjent identyfikowany jest jedynie „nośnikiem” trudności z jaką zmaga się cały system (rodzinny, szkolny itp.). Często charakter objawów jest spójny z powtarzającymi się rodzinnymi wzorcami. Wzorce te mogą być zakorzenione w poprzednich pokoleniach – wzorce komunikacji, wzory więzi, role kobiece i męskie, lojalności, sojusze, mity rodzinne oraz tematy tabu – są one stale badane, poznawane, nazywane i rozumiane w trakcie sesji terapeutycznych.

Terapia systemowa odeszła od myślenia przyczynowo-skutkowego na rzecz myślenia cyrkularnego – nie doszukuje się winnych, ale identyfikuje obszary, które mają znaczenie dla podtrzymania objawu czy trudności w rodzinie. Zmiana zachowań jednostki powinna się dokonywać poprzez zmianę reguł systemu rodzinnego, szczególnie mechanizmów podtrzymujących trudność. 

W terapii systemowej nadrzędną zasadą regulującą pracę terapeuty jest użyteczność proponowanych form, technik i wyjaśnień. Uważa się, ze terapeuta korzysta ze swej wiedzy oraz doświadczenia jednak to pacjent/rodzina jest ‚ekspertem” od swojej trudności i to ona sprawdza użyteczność postawionych hipotez dla wprowadzenia zmiany.

Psychoterapia systemowa – wady i zalety

Założeniem terapeutów systemowych jest przekonanie o zasobach i możliwościach zarówno rodziny jak jej członków do rozwiązania problemów, dlatego diagnoza obejmuje opisanie mocnych stron, a terapia – wspieranie rozwoju. Kryzys jest rozumiany jako okazja do rozwoju. Takie myślenie daje możliwość zobaczenia siły rodziny oraz odbarczenia poszczególnych jej członków z często przeżywanego w sytuacjach kryzysowych poczucia winy. 

Za wadę tego podejścia można uznać jego krótkoterminowość oraz skoncentrowanie na rozwiązaniu jednego konkretnego, zgłaszanego problemu. W terapii systemowej nacisk jest kładziony na relacje co powoduje, że obserwacja jednostki schodzi na drugi plan. 

Terapia systemowa par i małżeństw

Do gabinetu terapeuty systemowego mogą zgłaszać się zarówno pary, które formalnie przypieczętowały swój związek jak i pary nieformalne, heteronormatywne jak i homoseksualne. Terapia par odbywa się raz na dwa tygodnie i trwa pomiędzy 60-90 min. Głównym założeniem terapeuty par jest myśl, iż partnerstwo jest relacją, która podlega ciągłym zmianom, a partnerzy wzajemnie na siebie wpływają. Zadaniem terapeuty jest identyfikacja niefunkcjonalnych mechanizmów pary oraz pomoc w zmianie tych mechanizmów na takie, które nie będą wpływać destrukcyjnie na bliskość w związku.

Stworzenie satysfakcjonującej relacji partnerskiej czy małżeńskiej w dzisiejszych czasach jest wyzwaniem. Partnerzy pochodzą z różnych rodzin – z rodzin o odmiennych zwyczajach i tradycjach, odmiennych rolach kobiety i mężczyzny, odmiennej historii oraz odmiennych przekazach między pokoleniowych. Oczywistym jest więc, że partnerzy mają zupełnie inne oczekiwania co do swojego udziału i swojej roli w związku, który chcą stworzyć. Początkowo odkrywane różnice gdy nie są wystarczająco omawiane i uzgadniane wraz z upływem czasu często stają się czynnikami frustrującymi i powodują konflikty. Stają się  czynnikami, które doprowadzają do utraty porozumienia w związku. 

Cytując za Marią de Barbaro: „Dwoje ludzi, którzy wiążą się ze sobą aby stworzyć rodzinę stoi przed niełatwym zadaniem wypracowania własnego stylu wzajemnych relacji. Z jednej strony muszą nauczyć się współpracy, dzieląc między siebie różne zadania i funkcje , z drugiej muszą tolerować swoją odmienność oraz prawo do prywatności i niezależności” („Struktura rodziny” M. De Barbaro w: „Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny” red. B. De Barbaro”)

Gdy pojawia się ostre lub przewlekłe napięcie partnerzy mogą zareagować na nie na różne sposoby:

1. Mogą się od siebie oddalić, stworzyć dystans emocjonalny
2. Mogą wejść w konflikt
3. Jedna z osób może zrezygnować ze swojego sposobu funkcjonowania na rzecz ratowania relacji
4. Mogą się zespolić wokół wspólnej troski np. wokół dziecka

Każdy z tych sposobów funkcjonowania służy utrzymaniu stabilności w związku. Gdy partnerzy używają wyłącznie lub nadmiernie jednego z tych mechanizmów ich relacja staje się sztywna i prowadzi to do trudności z którymi zgłaszają się do terapii np:

• utrata więzi i bliskości, zdrada
• konflikty i kłótnie, niekiedy wraz z agresją jednego lub obydwojga partnerów(bierną bądź aktywną – słowną i fizyczną)
• zaburzenia w funkcjonowaniu jednego z partnerów – lęk, depresja, spadek samooceny
• trudności z dzieckiem

Jeśli trudności pary nie są rozwiązywane ale gromadzą się i intensyfikują wzajemne niezadowolenia oraz napięcia i konflikty, w umysłach partnerów może pojawić się myśl o rozstaniu. Wówczas konsultacje pary mogą być pomocne dla rozpatrzenia różnych możliwych scenariuszy oraz podjęcia świadomej decyzji o pracy na rzecz pary lub o rozstaniu. 

Psychoterapia systemowa dzieci i młodzieży

W terapii systemowej zakłada się, że niepokojący objaw u dziecka (trudności szkolne, depresja, anoreksja) odzwierciedla trudność występującą w rodzinie. Istotnym jest poszukiwanie funkcji objawu – refleksja nad tym co jest jego przyczyną, co dzięki niemu się utrzymuje. 

Rodzina stanowi dla dziecka podstawowy system odniesienia, swoistą „matrycę” tworzenia i utrzymywania relacji i więzi, ale też „matrycę” kształtowania własnej osobowości. Gdy w rodzinie panuje napięta atmosfera, są silne i częste konflikty albo dziecko obserwuje oziębłość wzajemną rodziców – wtedy jako to „najsłabsze ogniwo” często staje się wyrazicielem tych trudności. Dziecko staje się „pacjentem identyfikowanym”, ale to nie w nim tkwi problem a np we wzorcach komunikacyjnych w rodzinie, przekazach i delegacjach rodzinnych bądź nierozwiązanych trudnościach rodziców.

Pierwsze spotkanie w sytuacji terapii dziecka może przebiegać w bardzo różnym składzie osobowym. Jest to uzależnione od rodzaju problemu, wieku dziecka. Może być to: diada rodzic-dziecko, samo dziecko, sami rodzice bądź cała rodzina. Następnie w zależności od diagnozy i postawionych hipotez terapeuta może zaproponować różne konstelacje pracy terapeutycznej. Warto zauważyć, że im młodsze dziecko tym większy nacisk będzie kładziony na terapię rodzinną. 

Psychoterapia systemowa rodzin

 Do gabinetu terapeuty systemowego mogą zgłosić się rodziny o bardzo różnorodnej problematyce. W terapii rodzin powinny uczestniczyć wszystkie osoby, których dotyczy trudność – zazwyczaj są to osoby, które ze sobą mieszkają. Niekiedy w trakcie trwania terapii kolejne sesje odbywają się w różnych podsystemach w zależności od tego czego aktualnie dotyczy praca terapeutyczna np. podsystem rodziców, podsystem dzieci albo w sytuacji rozwodu rodziców naprzemiennie dzieci z jednym a następnie z drugim rodzicem. Spotkania odbywają się raz na 2-4 tygodni i trwają 70-90min. Długość terapii uzależniona jest od zgłaszanej trudności i ma charakter indywidualny. Niekiedy jest to kilka spotkań, a niekiedy potrzeba wielomiesięcznej terapii.

W podejściu systemowym myślimy o rodzinie jako o całości składającej się z jednostek, które wzajemnie na siebie wpływają. Trudność jednego z członków automatycznie staje się trudnością dla pozostałych osób, wpływa na ich funkcjonowanie. I odwrotnie, to jak pozostałe osoby ustosunkowują się do problemu jednego z członków rodziny wpływa na niego intensyfikując bądź zmniejszając. W miarę trwania terapii rodzina zaczyna zauważać role jakie pełnią w niej poszczególne osoby oraz odkrywają mechanizmy, które powodują powstawanie oraz utrzymywanie się trudności. Taka świadomość daje możliwość zmiany dotychczas istniejących a dysfunkcjonalnych wzorców. 

Wśród zgłaszanych przez rodziny trudności można wyróżnić:

• stres jednego z członków rodziny np jego choroba, kryzys w pracy trudności w szkole
• stres całej rodziny związany z czynnikami zewnętrznymi np. zmiana miejsca zamieszkania i trudności w zaklimatyzowaniu się, emigracja rodziny, 
• stres rodziny związany ze zmiana etapu życia np. Narodziny dziecka, ustalanie ról rodzicielskich i wychowawczych, kryzys połowy życia, dorastanie i separowanie się dziecka, śmierć jednego z członków rodziny

Indywidualna terapia systemowa

Myślenie systemowe jest również wykorzystywane w indywidualnej pracy terapeutycznej. Terapeuta systemowy, pozostaje niedyrektywny. Uznaje istnienie prawdy pacjenta, wierząc, że to pacjent jest ekspertem od własnego życia. To on decyduje o użyteczności rozwiązania i możliwości jego zastosowania. Terapeuta systemowy jest towarzyszem w:

• Oddzieleniu własnego życia od przekazywanej wiedzy i historii, określeniu tego co można uznać za własne, pogłębieniu samoświadomości oraz poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: „czy żyję własnym życiem czy też historiami innych osób?”
• Procesie uniezależniania się od w kierunku utworzenia własnej, pełniej wyrażającej potrzeby i możliwości historii
• Kształtowaniu umiejętności realnej zmiany własnego życia zgodnie z preferowanymi wzorcami tożsamości

Kryzys w myśleniu systemowym rozumiany jest jako okazja do rozwoju. Terapia systemowa nie opiera się na eksplorowaniu zaburzeń czy deficytów ale ma pomóc doświadczyć pacjentowi własnych zasobów i usprawnić proces ich wykorzystywania.

Bibligrafia:

1.”Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny” red. Bogdad de Barbaro

2. „Terapia oparta na podejściu systemowym” A.Kubiak; A.Słysz w: „Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży” red I. Grzegorzewska; L. Cierpiałkowska; A.R. Borkowska

3. „Narracja jako sposób rozumienia świata” red. J. Trzebiński

Opracowała mgr Magdalena Małysa-Chaber

Mgr Magdalena Małysa-Chaber

Psycholog, psychoterapeuta. Ukończyła psychologię stosowaną na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pięcioletni kurs psychoterapii w nurcie psychodynamiczo – systemowym organizowany przez Fundację Rozwoju Terapii Rodzin.