W dzisiejszej prezentacji chciałabym szczegółowo omówić najważniejsze zaburzenia osobowości. Do każdej z nich odnosi się również ogólna charakterystyka przedstawiona w pierwszej części. Należy pamiętać, iż tego typu prezentacje nie mogą służyć do autodiagnozy. Można jednak uzyskać wiedzę o wskazaniach do konsultacji z psychiatrą i psychoterapeutą.
W Krakowie, i w naszym ośrodku, główną formą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. W perspektywie długoterminowej przynosi ona znacznie lepsze i bardziej trwałe efekty. Leki pełnią funkcję pomocniczą oraz wspierającą i w początkowym okresie leczenia mogą mieć ważną rolę. U wielu pacjentów z zaburzeniami osobowości przynoszą one jednak tylko częściową poprawę. Leki zastosowane przez psychiatrę są bezpieczne, nie uzależniają i mogą być wycofane wcześniej – jeżeli pacjent podejmuje psychoterapię. Wszystko to musi się odbywać w ścisłej współpracy ze specjalistą psychiatrą i we współpracy z psychoterapeutą.
Osobowość paranoiczna cechuje się dużą wrażliwością na niepowodzenie, na odrzucenie. Osoby z tym zaburzeniem mają skłonność do długotrwałego przeżywania krzywd czy objawów lekceważenia ze strony innych. Ponadto są podejrzliwe, mają tendencję do zniekształcania rzeczywistości i odczytywania – nawet neutralnych zachowań otoczenia – jako wrogich. Granica pomiędzy koncentracją na spiskowych podejrzenia w stosunku do otoczenia, a jawnymi objawami psychotycznymi bywa płynna u tych osób. Im głębsze zaburzenie osobowości tym większe ryzyko ujawnienia się objawów psychotycznych u tych pacjentów.
Osobowość schizoidalną cechuje chłód emocjonalny, ograniczona zdolność do wyrażania przyjaznych lub wrogich uczuć, brak zainteresowania światem jak i innymi osobami oraz ważnymi relacjami w swoim życiu. Dodatkowo osoba cierpiąca na to zaburzenie nie odczuwa potrzeby bliskości. Osoby z osobowością schizoidalną chętniej wybierają samotność, świat fantazji, w którym mogą się zagłębić i kreować siebie w dowolny sposób.
Osobowość dyssocjalna cechuje się bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych, brakiem odpowiedzialności i lekceważeniem norm społecznych, zobowiązań wobec innych, brakiem zdolności do tworzenia i utrzymywania związku z innymi, skłonnością do zachowań agresywnych i gwałtownych. Również brak odpowiedzialności za własne działania i przerzucania odpowiedzialności na otoczenie.
Osobowość chwiejna emocjonalnie ma wyraźną skłonność do konfliktów z otoczeniem, kłótni oraz do działań impulsywnych – nie uwzględniając konsekwencji tych zachowań. Osoby takie bardzo często reagują gniewem lub przemocą i nie panują nad swoimi impulsami – są bardzo niestabilne emocjonalnie.
Wśród osobowości chwiejnej emocjonalnie możemy wyróżnić typ borderline. Są to osoby o bardzo niejasnym obrazie samego siebie, własnych celów, swej tożsamości i potrzeb. Bardzo często angażują się w intensywne, niestabilne związki, równocześnie bardzo przeżywając porzucenie. Dominującym uczuciem w tych zaburzeniach jest uczucie wewnętrznej pustki. W tym rodzaju zaburzeń szczególnie występuje zagrożenie próbą samobójczą lub samouszkodzeń.
Osobowość Histrioniczna cechuje się teatralnością, przesadną ekspresją emocjonalną, bardzo powierzchowną uczuciowością. Osoby z tym zaburzeniem stale poszukują podniet i mają dużą potrzebę bycia w centrum uwagi. Czasami widoczne to jest również w ich zachowaniu i wyglądzie, który może być niedostosowany i uwodzicielski.
Osobowość anankastyczną cechuje bardzo dużą ostrożność, ciągłe przeżywanie wątpliwości, koncentracja na szczegółach, stałej konieczności porządkowania oraz dużej potrzebie perfekcjonizmu utrudniającej wykonywanie jakichkolwiek zadań. Cechą charakterystyczną tych osób jest również sztywność i upór, oczekiwanie, że otoczenie dostosuje się do potrzeb takiej osoby.
Osobowość lękliwa – zwana inaczej unikającą – przeżywa stale uczucie napięcia i niepokoju, ma wewnętrzne przekonanie o wewnętrznym nieprzystosowaniu, nieatrakcyjności. Jest bardzo wrażliwa na odrzucenie i krytykę. Szczególnie w sytuacjach społecznych osoba taka niechętnie wchodzić w bliższe relacje z ludźmi, bardzo unika kontaktów społecznych czy zawodowych – bojąc się odrzucenia i krytyki.
Cechą charakterystyczną osobowości zależnej jest próba przerzucenia odpowiedzialności za większość własnych decyzji na innych, próba podporządkowania własnych potrzeb potrzebom innych – od których jest się zależnym – oraz trudności stawia do wymagań jakichkolwiek innym osobą. Paradoksem jest, że osoby zależne nie potrafią zatroszczyć się o siebie, mają bardzo duży lęk przed pozostaniem bez opieki i bardzo małą zdolność do podejmowania codziennych decyzji.
Decyzja o konsultacji z psychiatrą i psychoterapeutą nie jest decyzją o podjęciu leczenia. Może być spotkaniem ze specjalistą w trakcie którego osoba cierpiąca uzyskuje informacje na temat wskazań i możliwych sposobów leczenia. Zaburzenia osobowości nie są chorobą psychiczną. Decyzja o sięgnięciu po pomoc winna wynikać z potrzeby zrozumienia siebie, zmniejszenia cierpienia wewnętrznego i trudu, czy poczucia braku szczęścia w relacjach z innymi.
Specjalista psychiatra, psychoterapeuta
Gabinety Rozwoju, Kraków