Relacja terapeutyczna
Psychoterapia indywidualna to proces, który opiera się na relacji dwóch osób- tej, która , ze względu na swoje cierpienie, zgłasza się do drugiego człowieka , z różnymi, nieświadomymi postawami i emocjami, w oczekiwaniu, że poziom jej cierpienia się zmniejszy, że zacznie lepiej funkcjonować oraz psychoterapeuty, który opierając się na specjalistycznej wiedzy, będzie dążył do tego, by pacjent mógł rozwinąć swoją samoświadomość (Caligor, Kernberg, Clarkin, 2017). Ogromne znaczenie dla ustalenia przymierza terapeutycznego ma historia relacji pacjenta, jakich doświadczył w przeszłości. Badania nad skutecznością psychoterapii wskazują , że niezależnie od nurtu terapeutycznego, na skuteczność psychoterapii wpływa jakość relacji terapeutycznej i przymierza terapeutycznego.(Horvath, Luborski, 1993; Lipsey, Wilson, 2001, za: Cierpiałkowska, Frączek, 2017).
Czym jest relacja terapeutyczna
Relacja terapeutyczna to zatem szczególny rodzaj relacji, w której tworzy się przestrzeń na poznawanie siebie, odkrywanie swoich myśli, emocji i pragnień. Proces ten jest zadaniem niełatwym i wymaga szczególnej współpracy pomiędzy pacjentem i terapeutą. W relacji terapeutycznej tworzy się więź, oparta na wzajemnym zaufaniu i zaangażowaniu. Terapeuta dąży do tego, by wzbudzić w pacjencie motywację do stworzenia z nim relacji. Relację tę cechuje swoista asymetria- terapeuta koncentruje się na emocjach i potrzebach pacjenta i chroni ją możliwie najbardziej przed koncentracją na potrzebach własnych (Caligor, Kernberg, Clarkin,Yeomans, 2019) . Przymierze terapeutyczne to wspólne ukierunkowanie na cel, jakim jest poprawa funkcjonowania pacjenta i wzmocnienie jego integracji psychicznej. W zależności od rodzaju problematyki, z jaką zgłasza się dana osoba , proces tworzenia relacji terapeutycznej będzie mniej lub bardziej trudny, w skrajnych przypadkach może być mało możliwy.
Przeniesienie i przeciwprzeniesienie w relacji terapeutycznej
Szczególnym zjawiskiem w relacji terapeutycznej jest przeniesienie- występujące także w codziennym życiu, a w czasie psychoterapii stanowiące jej nieodłączną część. Pacjent przenosi na psychoterapeutę myśli, postawy emocje , schematy relacji, jakie ukształtowały się w nim poprzez doświadczenia z osobami znaczącymi w życiu- na przykład rodzicami czy rodzeństwem. Mogą to być emocje trudne, na przykład złość lub lęk , ale też pozytywne , jak miłość czy sympatia. Podstawowym czynnikiem w nawiązaniu przymierza terapeutycznego jest jednak zdolność do stworzenia jakiejkolwiek relacji, choćby słabej i kruchej. Pacjent może postrzegać terapeutę jako godnego zaufania, bazując na dobrych wspomnieniach relacji z osobami znaczącymi; wystarczy jednak chociaż minimalna zdolność do wejścia w relację z drugim człowiekiem. Gdy pojawiają się bardzo silne negatywne emocje, wspólny wysiłek włożony w ich przezwyciężenie bywa skuteczny, jednak nie zawsze się tak dzieje i proces terapii zostaje zahamowany lub staje się niemożliwy.
Ludzie, zanim zgłoszą się na psychoterapię, zazwyczaj już dużo wcześniej zastanawiają się nad wyborem psychoterapeuty, analizują, szukają, pytają innych o polecenie kogoś odpowiedniego. Na podstawie wyników tych poszukiwań konstruują obraz psychoterapeuty w swoim umyśle oraz różne oczekiwania wobec niego. Istotnymi czynnikami, jakie są brane pod uwagę są na pewno płeć, wiek, miejsce, gdzie przyjmuje pacjentów, wygląd- jeśli jest dostępne zdjęcie w internecie. Te wszystkie czynniki pobudzają różne wyobrażenia na temat psychoterapeuty, które uruchamiają procesy przeniesieniowe jeszcze zanim osoba przekroczy próg gabinetu. W zależności od tego, jakie potrzeby w relacji z terapeutą pacjent nieświadomie oczekuje spełnić, jakie doświadczenia nieświadomie odtworzyć, jakie obszary wypełnić korekcyjnym doświadczeniem- takie będą kształtować się u pacjenta emocje. Uwewnętrznione schematy relacji z innymi -tzw. wewnętrzne relacje z obiektem- będą wpływać na określone emocje przeniesieniowe. Być może pacjent nie doświadczył w dzieciństwie poczucia bezpieczeństwa w relacji z matką lub przeżywa konflikty wewnętrzne związane z seksualnością czy agresywnością, albo jego ojciec opuścił go w okresie dzieciństwa – te doświadczenia będą kształtować określony rodzaj przeniesienia. U terapeuty także już podczas umawiania się na wizytę pojawiają się wyobrażenia i myśli o tym, jaka jest osoba, która chce się umówić, jakie przeżywa trudności, pojawiają się też określone emocje. W pełni emocje te mają szansę się rozwinąć już w trakcie psychoterapii. Nazywamy to przeciwprzeniesieniem. Na poziomie nieświadomym relacja pacjenta z terapeutą zaczyna się jednak jeszcze przed pierwszą wizytą, w fazie planowania telefonu czy napisania wiadomości do terapeuty,
W momencie pierwszego spotkania dochodzi do swoistej konfrontacji fantazji z rzeczywistością. Procesy przeniesienia i przeciwprzeniesienia nie kończą się jednak, tylko zaczynają się rozwijać. Są procesami dynamicznymi, które kształtują się zmiennie i różnorodnie, w zależności od nastroju, omawianego tematu, okoliczności życiowych – pacjenta i terapeuty. Zadaniem terapeuty jest nieustanne badanie tych procesów tak, by jak najlepiej poznać problematykę pacjenta, pomieścić jego emocje oraz przekazywać mu komentarze, które będą poszerzały wgląd pacjenta w siebie (Caligor, Kernberg, Clarkin,Yeomans, 2019) .
W warunkach gabinetu, w bezpiecznej przestrzeni i w powtarzalnym czasie, odbywa się spotykanie się dwóch osób, w czasie którego możliwe jest tak potrzebne pacjentowi stworzenie poczucia bezpieczeństwa i zaufania. Setting terapeutyczny – czyli przewidywalna i stabilna struktura, obejmująca przede wszystkim stałe miejsce i czas odbywania się psychoterapii , nadaje ramy niezbędne do tego, by pacjent mógł poczuć się wystarczająco bezpiecznie. Proces psychoterapii obejmuje różnorodne, od delikatnych po bardzo silne emocjonalne reakcje, w czasie którego pacjent może na nowo doświadczyć różnych, czasem bardzo trudnych emocji z przeszłości- i razem z terapeutą przejść przez to doświadczenie raz jeszcze, w bezpiecznej relacji czy doświadczyć emocjonalnego khatarsis.
Relacja terapeutyczna a terapeuta
Psychoterapeuta również wnosi w relację terapeutyczną swoje doświadczenia interpersonalne, swoje zranienia, słabości, ale też szczególną wrażliwość i odporność potrzebną do przetworzenia pomieszczanych w nim przez pacjenta emocji i impulsów w taki sposób, by pacjent mógł je na nowo zintegrować, pomieścić w sobie, zyskać nowe spojrzenie na siebie i innych. Pacjent, który odczuwa złość na bliską osobę i jednocześnie obawia się odrzucenia, może nauczyć się wyrażać negatywne emocje i jednocześnie nadal być akceptowany oraz czuć się bezpiecznie. Osoba, która na co dzień boi się zależności , poprzez stabilność i powtarzalność sesji terapeutycznych , w relacji z przewidywalnym terapeutą okazującym jej szacunek i zrozumienie, stopniowo nauczy się ufać drugiej osobie, a jej potrzeby opieki i bezpieczeństwa zostaną zrealizowane. Psychoterapeuta powinien cechować się wrażliwością, dzięki której będzie w stanie dostrzegać i odczuwać istotne zjawiska w procesie terapeutycznym, a która jednocześnie będzie dawać mu siłę i zasoby wewnętrzne i właściwej odpowiedzi (Kottler, 2005). Pomieszczanie w sobie emocji pacjenta oraz przetworzenie ich przez terapeutę daje Pacjentowi czasami pierwszy raz w życiu możliwość uspokojenia i zintegrowania w sobie doświadczanych emocji (Bion, 1984, za: Gabbard, Wilkinson, , 2011).
Bibliografia
- Cierpiałkowska, L., Frączek, A. (2017). Przymierze terapeutyczne w terapii zaburzeń osobowości z perspektywy analizy transakcyjnej. Edukacyjna Analiza Transakcyjna, 6, 129–144.
- Caligor, E, Kernberg, O., Clarkin, J.Yeomans, F. ( 2019), Psychoterapia psychodynamiczna patologii osobowości .Leczenie self i funkcjonowania interpersonalnego.
- Caligor, E., Kernber, O., Clarkin, J. (2017), Podręcznik psychoterapii psychodynamicznej w patologii osobowości z wyższego poziomu, Krakowskie Centrum Psychodynamiczne/ American Psychiatric Association Publishing.
- Gabbard, G., Wilkinspon, S. (2011), Przeciwprzeniesienie w terapii pacjentów borderline, Wyd.Imago.
- Kottler, J. (2005), Skuteczny terapeuta, Wyd GWP.
Opracowała mgr Grażyna Frączek-Burgielska
Mgr Grażyna Frączek-Burgielska
Psycholog, psychoterapeuta w Gabinetach Rozwoju.