Psychotropy

Wokół leków psychotropowych, narosło dużo lęków i obaw, niemal całkowicie bezzasadnych. Ten strach jest oparty głównie na wiedzy już wyłącznie historycznej. Współczesna psychiatria oferuje bardzo nowoczesne i w większości bezpieczne leki. Są to wręcz lekarstwa, które odbudowują mózg podobnie jak psychoterapia. Dlatego połączenie tych dwóch metod jest tak skuteczne.

Spis treści

• Co to są psychotropy?
• Jak działają psychotropy?
  • Jak działają leki przeciwdepresyjne?
• Rodzaje leków psychotropowych
• Skutki uboczne psychotropów
  • Objawy uboczne leków przeciwdepresyjnych I – ej generacji:
  • Skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych drugiej generacji
  • Skutki uboczne leków psychotropowych – grupa leków przeciwpsychotycznych

Co to są psychotropy?

Z definicji leki psychotropowe to leki działające na centralny system nerwowy (tropizm = powinowactwo), „skierowane” czyli przeznaczone do leczenia psychiki, modyfikujące stan psychiczny. Są to różne:

• środki przeciwpsychotyczne
• środki przeciwdepresyjne
• środki przeciwlękowe
• środki stabilizujące nastrój

W potocznym rozumieniu tego terminu często umieszcza się jedynie leki z grupy środków przeciwpsychotycznych – silnych, budząych lęk, służących do „pacyfikowania” chorych. W rzeczywistości „psychotropami” jest wiele leków. Same leki przeciwpsychotyczne w małych dawkach stosowane są do leczenia zaburzeń lękowych, problemów ze snem, nie tylko schizofrenii czy innych psychoz. W większych dawkach także nie „pacyfikują”, lecz pozwalają na dobre, godne funkcjonowanie osobom cierpiącym na choroby psychiczne. W najszerszym rozumieniu za „psychotropy” można uważać nawet leki hormonalne, witaminy czy leki przeciwbólowe, ponieważ w ramach działania dodatkowego lub ubocznego zmieniają stan psychiczny. Pojęcie „psychotropy”, jak wiele innych kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym, budzi jeszcze niestety niepotrzebny lęk.

Jak działają psychotropy?

Nie sposób odpowiedzieć w jednym artykule na pytanie o mechanizm działania leków psychotropowych. Poniżej skupię się na rodzajach leków przeciwdepresyjnych uwzględniając ich mechanizm działania. Wyróżniamy następujące grupy:

• Leki o budowie trójpierścieniowej. Są to najstarsze leki używane do leczenia depresji. Są one bardzo skuteczne, obarczone jednak dużym ryzykiem objawów ubocznych. Dlatego we współczesnej psychiatrii są stosowane coraz rzadziej.
• Leki o budowie innej niż trójpierścieniowa. Do tej grupy należy większość najnowszych leków, dlatego nazywane one są lekami drugiej generacji. Są to leki najczęściej stosowane współcześnie w leczeniu depresji.

Jak działają leki przeciwdepresyjne?

Możemy wydzielić następujące grupy leków, koncentrując się na hipotetycznych mechanizmach działania:

• Inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin . Są to neuroprzekaźniki w ośrodkowym układzie nerwowym. Są to przede wszystkim Noradrenalina i Serotonina.
• Inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin . Są to neuroprzekaźniki w ośrodkowym układzie nerwowym. Są to przede wszystkim Noradrenalina i Serotonina.
• Leki o bardziej złożonych mechanizmach działania. Mogą one m.in. wpływać bezpośrednio na receptory postsynaptyczne neuronów noradrenergicznych i serotoninergicznych.
• Inhibitory monoaminooksydazy

Rodzaje leków psychotropowych

Wyróżniamy następujące grupy leków psychotropowych:

• Leki przeciwpsychotyczne
• leki przeciwdepresyjne
• Leki normotymiczne
• leki prokognitywne
• Leki przeciwlękowe
• Leki stosowane w leczeniu zaburzeń snu
• Leki stosowane w leczeniu uzależnień
• Leki przeciwpadaczkowe
• Inne grupy leków o działaniu psychotropowym działające w różnych mechanizmach. Należy zwrócić uwagę , że inne leki psychotropowe będą stosowane u dzieci i młodzieży, a jeszcze inne u osób dorosłych. Leczeniem tych dwóch grup najczęściej zajmują się specjaliści odpowiednio: psychiatra dzieci i młodzieży oraz psychiatra dorosłych. Innego leczenia będą w szczególności wymagać kobiety w okresie ciąży i karmienia, czy osoby w wieku podeszłym. Odrębną grupę stanowią również osoby chore somatycznie. Wiele leków psychotropowych jest przeciwwskazanych w określonych chorobach wątroby, nerek, płuc, chorób krążenia czy przewodu pokarmowego.

Skutki uboczne psychotropów

Skutki uboczne leku psychotropowego zależą od grupy lub podgrupy, do której przynależy.

Objawy uboczne leków przeciwdepresyjnych I – ej generacji:

Są to leki najstarsze. Tak jak wspomniałam są bardzo skuteczne, ale dają też więcej objawów ubocznych niż nowocześniejsze leki:

• Senność
• Niepokój
• Zaburzenia koncentracji, upośledzenie pamięci
• Wysychanie błony śluzowych
• Zaburzenia akomodacji
• Tachykardia, zmiany rytmu serca
• Zaburzenia z przewodu pokarmowego
• Obniżenie potencji płciowej
• Drżenie rąk
• Odczyny skórne
• Zmiany ciśnienia krwi
• Drżenia mięśniowe

Wskazana jest również duża ostrożność w trakcie odstawiania powyższych leków z uwagi na ryzyko objawów odstawiennych.

Skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych drugiej generacji:

• Zaburzenia z przewodu pokarmowego
• Stany niepokoju, lęku
• Bóle głowy, zawroty głowy, ziewanie
• Nadmierna senność w ciągu dnia
• Bezsenność
• Czasami wzmożony niepokój psychoruchowy lub poczucie ogólnego rozbicia, zmęczenia
• Wzmożenie potliwości
• Osłabienie orgazmu
• Wysychanie błon śluzowych
• Zmiany łaknienia
• Zmiany w morfologii krwi

Większość wymienionych skutków ubocznych w przypadku leków drugiej generacji całkowicie ustępuje w ciągu pierwszych tygodni leczenia. U wielu pacjentów objaw uboczne nie pojawiają się w ogóle lub pojawiają się w szczątkowej postaci. Utrzymywanie się jakichkolwiek dolegliwości wymaga zgłoszenia lekarzowi. Taka sytuacja może być powodem zmiany leku lub modyfikacji leczenia.

• U osób z chorobą afektywną dwubiegunowa lub z grupy ryzyka spektrum dwubiegunowego leki psychotropowe z grupy przeciwdepresyjnych mogą wywołać zmianę fazy depresyjnej na maniakalną. Osoby z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej leczone lekami antydepresyjnymi powinny być w ścisłym kontakcie z lekarzem psychiatrą.
• Bardzo rzadko obserwowanym powikłaniem jest zespół serotoninowy.
• Im większe dawki leków psychotropowych tym większe objawy uboczne.

Leki drugiej generacji są często stosowane również zaburzeniach lękowych, zaburzeniach nerwicowych, somatyzacyjnych.

Skutki uboczne leków psychotropowych – grupa leków przeciwpsychotycznych:

• Obniżenie progu drgawkowego – Większość leków przeciwpsychotycznych obniża próg drgawkowy. oznacza to że może wystąpić większe ryzyko drgawek u pacjenta. Występuje w szczególności wtedy kiedy dawki leku są bardzo szybko zwiększane.
• Sedacja – Oznacza nadmierne stłumienie, które może występować przy stosowaniu części leków przeciwpsychotycznych. Pacjentów w początkowym etapie leczenia zawsze należy uprzedzać o ostrożności lub zakazie prowadzenia pojazdów czy obsługi maszyn.
• Zaburzenia funkcji poznawczych – Przyczyna zaburzeń funkcji poznawczych w schizofrenii czy w chorobie afektywnej dwubiegunowej ma bardzo złożone podłoże. Problemy z pamięcią, koncentracja mogą wynikać nie tylko z przyczyn chorobowych. Mogą być teź związane z przeżywaniem lęku, zaburzeniami depresyjnymi itd. Starsze leki przeciwpsychotyczne same w sobie mogą powodować spowolnienie, pogarszać pamięć, utrudniać osąd sytuacji. Nowoczesne neuroleptyki wpływają korzystnie na procesy poznawcze – w tym pamięć.
• Pobudzenie, niepokój, zaburzenia snu – Okresowo problemy ze snem czy niepokój również mogą się pojawiać. Najczęściej stosuje się wtedy inne preparaty, które usuwają te dolegliwości. Są to leki przeciwlękowe i leki stosowane w zaburzeniach snu.
• Depresje polekowe – Taka sytuacja często wymaga zmiany leku na taki, który działa przeciwdepresyjne. Wiele leków przeciwpsychotycznych (zwłaszcza nowej generacji) posiada taki mechanizm.
• Objawy pozapiramidowe – Są to objawy wymagające szczególnej uważności w farmakoterapii psychiatrycznej. Jest to cała duża grupa objawów, które wymagają specjalistycznego leczenia lub zmiany leku. W tej grupie wyróżniamy dystonie, parkinsonizm polekowy, akatyzje, późne dyskinezy. W grupie objawów pozapiramidowych najbardziej niebezpieczny jest złośliwy zespół neuroleptyczny. który jest poważnym powikłaniem stosowania leków przeciw psychotycznych. Najważniejsze objawy tego zespołu to sztywność mięśniowa, duży wzrost temperatury, podwyższenie ciśnienia krwi z zaburzeniami rytmu serca. Taki stan może też przebiegać z zaburzeniami świadomości a nawet śpiączką. Złośliwy zespół neuroleptyczny wymaga pilnej interwencji specjalistycznej i może być zagrożeniem dla życia.
• Spadek ciśnienia krwi, zaburzenia układu krążenia – Każdy pacjent leczony lekami obarczonymi takim ryzykiem powinien zostać starannie zdiagnozowany kardiologicznie pod kątem bezpieczeństwa stosowanych leków
• Zaburzenia krzepnięcia krwi
• Uczulenia na lekarstwa
• Zaburzenia hormonalne i metaboliczne
• Objawy odstawienne
• Objawy związane ze wzrostem temperatury ciała, spadkiem temperatury ciała
• Przyrost masy ciała
• Zatrucia

Wszystkie wymienione powyżej objawy uboczne wymagają ścisłej współpracy ze specjalistą psychiatrii. Przyjmowanie leków zawsze powinno odbywać się pod okiem specjalisty. Nie powinno się na własną rękę zmieniać dawek, odstawiać leków. Pacjent jest współodpowiedzialny za właściwy i bezpieczny proces leczenia depresji. Należy zgłaszać specjaliście każdy niepokojący objaw, starannie wykonywać zalecenia lekarza. Ważne są również wszelkie dodatkowe badania specjalistyczne diagnostyczne i laboratoryjne. Najważniejsze jest bezpieczeństwo pacjenta.

Opracowała lek. med. Katarzyna Adamska – specjalista psychiatra, psychoterapeuta

Katarzyna Monika Adamska – Psychiatra w Gabinetach Rozwoju w Krakowie