W leczeniu bezsenności stosowanych jest kilka różnych klas leków. Są to pochodne benzodiazepiny, nowe niebenzodiazepinowe leki nasenne, leki przeciwdepresyjne o różnych mechanizmach działania, leki przeciwlękowe. W ostatnim czasie coraz większe zastosowanie w leczeniu zaburzeń snu znajdują leki neuroleptyczne, które w wyższych dawkach są stosowane w chorobach psychicznych, natomiast w bardzo małych regulują sen nie uzależniając.
W trakcie leczenia bezsenności bardzo istotna jest konieczność kontaktu i współpracy z lekarzem psychiatrą, gdyż leki działające nasennie, szczególnie pochodne benzodiazepiny, mogą kumulować w organizmie i przyjmowane w niewłaściwy sposób doprowadzać do bardzo groźnych następstw. Lekarz musi uwzględnić wiek pacjenta oraz towarzyszące schorzenia, gdyż część leków może zmieniać swój metabolizm w zależności od jego stanu.
Istnieją bardzo liczne przeciwwskazania do stosowania leków nasennych. Wszystkie te okoliczności muszą zostać uwzględnione przed wyborem właściwego i bezpiecznego leku. Pochodne benzodiazepin, poza efektem nasennym, wywołują liczne objawy uboczne. Może to być na przykład nadmierna senność następnego dnia, problemy z pamięcią i koncentracją, agresja czy zmiany ciśnienia. Upośledzenie sprawności poznawczej może być przyczyną nieszczęśliwych wypadków komunikacyjnych. Dlatego osoby przyjmujące tego typu leki powinny wstrzymać się przed tego typu aktywnościami i zawsze dopytać lekarza o możliwość prowadzenia samochodu. Dużej ostrożności wymaga stosowanie tego typu leków u osób starszych, gdyż przyjmowanie wiąże się z dużym ryzykiem zaburzeń równowagi i złamań.
Pochodne benzodiazepiny wchodzą w bardzo liczne interakcje i mogą wywoływać niebezpieczne objawy wynikające z tych interakcji. Dlatego lekarz prowadzący musi znać wszystkie leki przyjmowane przez pacjenta – również te od innych specjalistów. Nagłe odstawienie tego typu leków grozi poważnymi następstwami.
Lepszą, długo terminową skutecznością i mniejszą liczbą negatywnych następstw charakteryzują się nowe leki – nie benzodiazepinowe. Są one bardziej bezpieczne. Oczywiście w tym wypadku także podkreślam konieczność leczenia zaburzeń snu bezsenności przez lekarzy psychiatrów. Stosowanie tego typu leków na własną rękę grozi poważnymi następstwami, wtórnymi zaburzeniami snu, uzależnieniem, zaburzeniami pamięci czy uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.
Bardzo ważnym elementem leczenia zaburzeń snu jest przestrzeganie higieny snu. Sypialnia powinna być kojarzona wyłącznie z miejscem, do którego udajemy się na spoczynek. Powinniśmy położyć się do łóżka wyłącznie wtedy, gdy odczuwamy senność. Łóżko nie może służyć do czytania, oglądania telewizji, jedzenia czy innych czynności. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest seks. Jeżeli nie możemy zasnąć należy opuścić sypialnię, zająć się inną czynnością i powrócić do niej gdy poczujemy zmęczenie. Dodatkowo, powinniśmy się budzić zawsze o tej samej porze, niezależnie od godziny rozpoczęcia snu. Drzemki w ciągu dnia powinny być krótkie lub należy je w ogóle wyeliminować. Pomocnym narzędziem w diagnostyce i leczeniu zaburzeń snu jest dzienniczek snu opisujący tę aktywność u pacjenta. Na jego podstawie lekarz może wyciągnąć ważne wnioski i właściwie poprowadzić leczenie.
Odrębnym problemem, który podkreślałam na początku, jest konieczność leczenia zaburzeń nastroju u chorych z silną bezsennością. W tym wypadku najważniejsze zastosowanie mają leki przeciwdepresyjne, które działają w kilku mechanizmach receptorowych. Lekarz psychiatra musi dobrać taki lek przeciwdepresyjny, który będzie poprawiał jakość snu lub dołączy doraźnie działające leki nasenne.
Drugą grupą pacjentów są osoby cierpiące na narkolepsję lub zespół bezdechu. Takie osoby często również cierpią na depresję, towarzyszy im także: niesatysfakcjonujący sen nocny; zmęczenie; upośledzenie funkcjonowania w ciągu dnia. Bywa również, że są to ukryte objawy depresji. Na uwagę zasługują również pacjenci z zespołami otępiennymi i towarzyszącymi im zaburzeniami snu. Tutaj konieczna jest współpraca specjalisty psychiatry i geriatry.
Podsumowując: leczenie bezsenności zależne jest od jej rodzaju, czasu trwania i czynników ją wywołujących. Dodatkowo leczenie powinno być prowadzone przez lekarza psychiatrę – zwłaszcza bezsenności trwającej powyżej kilku tygodni u osób z towarzyszącymi zaburzeniami psychicznymi i innymi schorzeniami.
W Krakowie nie ma poradni zaburzeń snu. Tego typu Specjalistyczna placówka znajduje się w Warszawie. Leczeniem bezsenności w Krakowie zajmuje się kilka ośrodków, w tym nasza placówka.
Opracowała: lek. med. Katarzyna Monika Adamska – specjalista psychiatra, psychoterapeuta – Gabinety Rozwoju Kraków